15. Rossiyskiy gosudarstvennyj istoricheskij arkhiv. F. 1287. Khozyaystvennyj departament MVD. Op. 27. D. 797. L. 5 [Russian State Historical Archives. Fund 1287. Management Department of MIA. Bordereau 27. File 797. P. 5] (in Russ.).
Government Printing Plant, 1908. 86 p. + append. (in Russ.).
Б01 10.24411/2223-0564-2019-10315 Г.Д. Саламатова УДК 9(929.52)
БАШКОРТ ДЭYЛЭТ АКАДЕМИЯ ТЕАТРЫНЬЩ Й©3 ЙЫЛЛЫГЫНА. ВЭЛИУЛЛА МОРТАЗИН-ИМАНСКИЙ (К 100-ЛЕТИЮ БАШКИРСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО АКАДЕМИЧЕСКОГО ТЕАТРА. ВАЛИУЛЛА МУРТАЗИН-ИМАНСКИЙ)
Аннотация
О выдающемся башкирском и татарском театральном деятеле Валиулле Муртазине-Иманском сказано и написано много. Большинство публикаций посвящены профессиональной деятельности актера и режиссера, на электронных ресурсах в сети Интернет многократно скопирована статья из Башкирской энциклопедии. Немало противоречивой информации, В. Муртазин и сам вносит путаницу, не всегда корректно заполняя анкеты для различных ведомств. Не было достоверных данных о семье В. Муртазина, лишь обрывочные сведения о жене - актрисе, чье имя авторы публикаций писали по-разному, и сыне.
В настоящей статье, опираясь только на авторитетные источники, сделана попытка дать полную биографию В. Муртазина. Автор намеренно опустил сведения из биографии, по которым нет ясности, ограничился обозначением дат по событиям, получившим широкую известность, и, наоборот, развернул события, которые ранее не освещались. Автор вводит в научный оборот материалы уголовного дела В. Муртазина, с этой целью дает часть содержания документов дословно. Впервые названы имена и указывается возраст всех членов семьи великого артиста.
Автор посчитал уместным представить в статье выдержки из материалов уголовного дела старшего сына артиста - Узбека Муртазина, полностью разделившего трагический финал жизни своего знаменитого отца.
Саламатова Гульсясяк Давлетбаевна, кандидат филологических наук, доцент Уфимского государственного института искусств им. Загира Исмагилова (Уфа), e-mail: gulsyasyak.salamatova.76@mail.ru
Gulsyasyak D. Salamatova, Cand.Sc. (Philology), Assistant Professor, Ufa State Institute of Arts Named after Zagir Ismagilov (Ufa), e-mail: gulsyasyak.salamatova.76@mail.ru
Gulsyasyak D. Salamatova
TO THE CENTENARY OF THE BASHKIR STATE ACADEMIC THEATRE. VALIULLA MURTAZIN-IMANSKY
Abstract
It is written a lot about Valiulla Murtazin-Imansky, an outstanding figure of the Bashkir and Tatar theatrical art. Most publications are devoted to the professional activities of the actor and stage director, an article from the Bashkir encyclopedia has been repeatedly copied in the electronic resources on the Internet. There exists a lot of discordant information about V. Murtazin. He did not always correctly fill in application forms for various departments that brought in more confusion. There were no reliable data about the family of V. Murtazin, only a snip of information about his wife, an actress, whose name the authors of publications wrote differently, and the son.
In this article, based on the reliable sources the author makes an attempt to give V. Murtazin&s full biography. The author deliberately omitted information from the biography, which is not clear, restricting herself to the designation of dates of events, which became widely known, and on the contrary she reveals events that have not been covered before. The author introduces into scientific circulation files of criminal investigation opened against V Murtazin. For this purpose a part of the content of the documents has been given word for word. The names and ages of all the members of the great actor&s family are given for the first time.
The author of the article considered appropriate to present extracts from the files of criminal case against the eldest son of the actor - Uzbek Murtazin in the article, who completely shared the tragic end of his famous father&s life.
Баштсортостандыц беренсе халытс арти-сы Вэлиулла Мортазин 1937 йылда баштсорт сэхнэhенэ хезмэт итеуенец 30 йылльгк юбилейын Yткэрергэ эзерлэнэ: февраль айында Баштсорт дэYлэт академия театрында теп ролде - Борис Годунов ролен сыгара, Татар дэYлэт академия театры менэн Дауыт Юлтыйзыц «Матстым^шыу» эдэрен тсуйыу тура^шда hейлэшеYЗэр алып бара [22]. 6с ул Yeкэн Вэлиулла Мортазиндыц Fаилэhендэ 1937 йылдыц сентябрендэ тагы ла бер бала - тсызы Роза тыуа.
Кы^аныстса тсаршы, оло юбилей за, МэскэY, Казан hэм Ырымбур тсалаларынан юбилеЙFа сатсырылFан оло тсунатстар за булмай. Уныц урынына ватсытлы матбуFатта береhенэн береhе аяу^1зыратс мэтсэлэлэр ба^ыла. Уларза «халытс дошманы Мортазиндыц ысын йезе» асыла, «Театрзы дошмандарзан тазартырFа» тигэн ендэYЗэр языла. Актер, режиссер, педагог, тэржемэсе, дэYлэт hэм ЙЭMЭFЭT эшмэкэре Вэлиулла Fайназар улы Мортазин 1937 йылда тсулFа алына.
Мортазин Вэлиулла Fайназар улы (1922 йылга тиклем Мортазин-Иманский. - Г.С.) 1885 йылда Ырымбур губернаЬыныц Ырымбур ейэзе Мо-раптал волосы ИманFOл ауылында тыуа. Йэшлэй етем тсалып, олатаИы Fаилэhендэ YSЭ. 1902 йылда Имаетолдоц башланFыс урыд-баштсорт мэктэбен
тамамлай hэм Ырымбур тсалаЬына юллана, тсалала химчисткала эшлэй.
Вэлиулла Мортазиндыц 1907 йылдан алып 1915 йылFаса эшмэкэрлеге татар театры менэн бэйле. Башта «Сэйэр», азатс уныц менэн ижади бэйлэнешен езмэйенсэ, бер юлы Сэхибьямал Fиззэтуллина-Волжская етэкселегендэге «Нур» труппаЬында актер hэм режиссер булып эшлэй.
hYЗен эйтте hэм БашЦИК Президиумыныц тсарарын утсыр есен сэхнэгэ ТереF0Л0в иптэште сатсырзы. Котлауза ошондай hYЗЗэр яцFыраны: «Беззец Вэлиулла Гайназар улы Мортазиндыц Шэрек сэнэиF нэфисэhендэ эшлэй башлауына 15 йыл. Ул ошо 15 йыл эсендэ мосолман hэм баштсорт халтсыныц мэзэни хэрэкэтенец YSеYе есен кесен аз сарыф итмэне. Баштсортостан Мэркэзе Баштсарма комитетыныц баштсорт сэнFЭтен булдырыузаFы физэкэр хезмэте есен Баштсортостан халтсы исеменэн рэхмэтен еткереYЗе YЗ бурысы тип идэплэй hэм туFан мэзэниэтен YSтереYгэ артабан да кес-тсеYЭтен кYп йылдарFа hатслауын телэй» [21, 4-се б.]. Баштсортостан сэетэтен YSтереYЗЭге зур хезмэ-тен идэпкэ алып, БашЦИК В. Мортазинды: 1) Баштсортостандыц фэнни йэмFиэтенэ почетлы аFза итеп ала; 2) матди ятстан тэьмин итеY есен уны hэм уныц Fаилэhен Совет Хекумэте Совнаркомы янындаFы академик паек алыусылар идэбенэ индерэ.
Баштсортостан Мэркэзе Баштсарма комите-тыныц 14 апрелдэге 14 номерына ярашлы тсарар утсыла: «Баштсортостан Мэркэз Баштсарма комитеты Президиумы Мортазин иптэштец мо-солман Fэлэмендэ сэхнэ эштэрендэге хезмэтен иFтибарFа алып, Мортазин иптэш Гайназар улы Вэлиулланыц сэхнэлэге ун биш йыллытс юбилейы уцайынан уFа "Халытс артисы" исемен бирергэ» Стэрлетаматс тсалаЬы, 1922 йыл, 14 апрель [14].
Йэш республика шарттарында сэетэт бYлеген етэклэY, баштсорт театрыныц эшен яЙFа hалыу есен Мортазин бик куп кес тYгэ. 1922 йылда Бэлэкэй Баштсортостан менэн вфе губернаИы тсушылып, Оло Баштсортостан тезелгэс, хекYмэт театрын вфегэ кYсереYЗе матссат итеп, шул утс йылдыц май айында Мортазин МэскэYгэ юллана. Баштсортостан сэетэте менэн бэйле мэсьэлэлэрзе хэстэрлэп, федераль Y3эк менэн Баштсортостан сэетэте тураhында килешеY3эр тезеп тсайта [25]. КилешеYгэ ярашлы, Баштсортостандыц Беренсе баштсорт театры вфегэ кусэ hэм 7 ноябрь кене «Эш hэм сэетэт hарайы» бинаhында тэYге спек-таклен уйнай.
бYлегенэ беркетелэ. Етэксеhе hэм режиссеры итеп Вэлиулла Мортазин тэFЭЙенлэнэ.
Мортазин 1920 йылдыц мартынан алып 1925 йылдыц азаFына тиклем Башнаркомпрос-тыц сэнFЭт бYлеген етэклэй. 1925 йылдан баш-лап 1927 йылFа тиклем 6лкэ РАБИС союзы идара^шыц аFзаhы булып, унда культура-пропаганда эшен алып бара.
В. Мортазин 1926 йылдыц башынан Баштсорт музыка техникумы етэксеhенец урынбадары булып эшлэй. Ул техникумда театр бYлеген асыузы юллай, шул утс йылдыц кезендэ бYлеккэ тэYге утсыусылар тсабул ителэ. Фольклорсы^алим Мехэмэтша БуранFOловтса мерэжэFЭт итеп, театр бYлеге студенттары есен баштсорттоц Fереф-Fэзэттэренэ нигезлэнгэн драма эдэре языуын hорай. Ьеземтэлэ, 1927 йылдыц 2 Fинуарында Баштсортостан дэYлэт театрында баштсорттоц туй йолалары, музыка hэм халытс ижадын, hэр терле халытс уйындарын кYрhэтэ торFан зур театр тамашаИы - «Баштсорт туйы»ныц премьераИы була. Драма, Мехэмэтша Бураетолов тсэлэме менэн язылып, режиссер Вэлиулла Мортазин та-рафынан сэхнэ эдэре кимэленэ тиклем еткерелэ. Был пьеса есен 26 баштсорт халытс кейе hэм йыры нотаFа hалына, спектаклде 30 кешенэн торFан симфоник оркестр бизэй. 1929 йылда «Баштсорт туйы» драмаИы Башнэшриэттэ 1500 тираж менэн Мехэмэтша Бураетолов hэм Вэлиулла Мортазин авторлынында айырым китап булып бадылып сыFа.
тантаналы ултырышы Yтэ. Баштсортостандыц Халытс МэFарифы комиссары Риза ЭбYбэкиров YЗенец сыFышында БАССР-зыц халытс артисы Вэлиулла Мортазиндыц эшмэкэрлегенэ айы-рым тутсталып китэ. Уныц театр сэетэтендэ 27 йыл эшлэY дэYеренец 15 йылын Баштсорт театры менэн етэкселек итеуен hызытс едтенэ ала. Баштсортостан АССР-ыныц Yзэк Баштсарма Комитеты президиумы hэм Халытс Комиссарзары Советыныц «Баштсорт дэYлэт драма театрыныц 15 йыллытс юбилейы тура^шда>^ы тсарарында: «В^. МортазинFа РСФСР Наркомпросынан РСФСР-зыц атказаетан артисы исемен биреYЗе юлларFа, бынан тыш уны ецел машина менэн бYлэклэргэ», - тиелэ [19, 2-се б.]. МортазинFа РСФСР-зыц атказаетан артисы исеме бирелмэй. Yтенес кире тсаFыла.
Баштсорт дэYлэт театры менэн Вэлиулла Fайназар улы Мортазин язмышыныц 17 йылын бYлешэ. 17 йыл ижад дэYерендэ театрза тсуйылFан дYрт тидтэнэн ашыу сэхнэ эдэре, ес тидтэгэ ятсын роль, мец бэлэ менэн ойошторолFан кYCмэ труппа, зур кес тYгеп асылFан театр техникумы, язылFан бихисап мэтсэлэлэр, тэржемэ ителгэн пьесалар, хекумэт эше - былар барыhы ла 1937 йылдыц сентябрь айында бер кен эсендэ ютстса сына. Идтэлеккэ тип тешелгэн фоторэсемдэрзэ йеззэр тсараFа буяла, афишалар яндырыла, программалар ютс ителэ, язылFан мэтсэлэлэр гэзит биттэренэн тсыртсып ташлана. Кисэге коллегалар, куптэнге дудтар, еметле hэм емеЛез утсыусылар хекем итеYсегэ эйлэнэ.
бфенец Крупская урамындаFы 3-се hанлы йорттоц 13-се фатирын НКВД хезмэткэрзэре 20 октябрь тенге CЭFЭT ун берзэ шатсыйзар. 6с CЭFЭTTЭH ашыу теш^ Yткэргэндэн hуц, 50 биттэн ашыу шэхси документтар, терле гэзит-журналдарза баgылFан мэтсэлэлэр туплаетан ДYрт папка, ролдэр кусереп язылFан дэфтэрзэр, театр тураЬында материалдар йыйышъны, шэхси китапханала булFан 109 китапты алып сыFып китэлэр [1]. Башта тсаты итеп ишек шатсыузарына тсуртсып уянFан, азатс ейзэренэ хэрби кейемдэге кешелэрзец килеп тулыуын кузэткэн ес йэшлек Марат менэн алты йэшлек Мотор есен эле бер нэмэ лэ ацлашылмай. 29 йэшлек тсатыны Зэйнэп, моFайын, YЗен: «Был ниндэйзер ацлашылмаусанлытс, hорау алырзар за тсайтарырзар», - тип йыуаткандыр. Э тсулFа
алыныусы Y3енец бер тсасан да кире эйлэнеп тсайтмаясаFын ацлай. Уныц артынан килгэн НКВД хезмэткэрзэре кYрhэткэн ордерFа атстса тсара менэн «1-се категория буйынса тоткон» тип язылFан. Тимэк, Мортазинды Совет иле есен зур тсуртсыныс тыузырFан етэкселэр идэ-бенэ индергэндэр. Уныц язмышы хэл ителгэн. Береhенэн-береhе бэлэкэй ике улына, ай ярым-лытс тсына тсызына hуцFы таптсыр ынтылып тсараFан атай кеше, Fэзиз балалары, тсатыны менэн бэхиллэшеп, тсулFа алыусылар менэн сынып китергэ мэжбYP була.
Был сатста елкэн улы, 23 йэшлек Узбэк Мортазин, Нерчин тсалаhында Кызыл Армия сафында кесе лейтенант дэрэжэhендэ хезмэт итэ. Узбэк Мортазин - Вэлиулла Мортазиндыц 1928 йылда вафат булFан актриса МэрфYFЭ Мортазина менэн никахта ты^ан улы. Малайына Узбэк тигэн исемде В. Мортазин ятсын Fаилэ дуды, драматург hэм режиссер Кэрим Тинчурин-дыц сэхнэ псевдонимынан бирэ.
Вэлиулла Мортазин тсулFа алынFас, теYЭл бер тэYлектэн улы хезмэт иткэн хэрби часкэ телеграмма китэсэк: «Нами подозревается в контрреволюционной деятельности курсант ШМАС - Муртазин Узбек Валиуллович, 1914 года рождения, призванный в РККА из г. Уфы. Отец - Муртазин Валиулла Гайназаро-вич. Срочно сообщить все имеющиеся у вас ком-промитирующие материалы на Муртазина У.В. и его родных» [2].
Вэлиулла Мортазинды тэYге допростса 22 октябрь алып баралар. Ул 1917 йылда Баштсорт Милли хэрэкэте аFзалары менэн бэйлэнештэ булыуын таный, сенки был ватсоталарзы ятсшы идлэгэн шаЬиттарзыц кYп булыуын ацлай hэм баш тартыузыц файзаhыз икэнен белэ.
Яцы Троицк татарзары тсушыла икэн, 20 ноябрь Ырымбурза Yтэсэк тсоролтаЙFа (бында hY3 8-20 декабрзэ Yтэсэк всенсе Бетэ баштсорт ойошто-роу тсоролтайы тураИында булырFа тейеш. - Г.С.) бер делегат hайлай алалар. Йыйынды ойошто-роу Мифтахетдин Котлобаевтса hэм Вэлиулла МортазинFа йекмэтелэ. "Мортазин Абдразаков hэм БуранF0Л0в менэн ИманF0лда тсораллы отряд тезей", "Вэлиди менэн Темэскэ сатслы сигенэ". "Уныц ЫрымбурзаFы фатирында Шэриф Манатов менэн Сэлэх АтнаF0Л0в йэшенеп ята-лар, азатс Мортазин уларFа КазанFа китергэ hэм М. СолтанFЭлиевтар менэн бэйлэнешкэ инергэ ярзам итэ", "Элеге кенгэ тиклем Муса Мортазин менэн аралашты hэм уныц МэскэY3Эге фатирына барып йерене", "Афзал ТаИиров, Дауыт Юлтый-Зар менэн дудлашты" h.б. тигэн FЭЙеплэY3эр едтэлэ. Мортазин собранияла Y3ен ятслап нытс тора. 1917 йылда Ырымбурза Yткэн всенсе тсоролтайза сэхнэнэн бары артист буларатс сыFыш яhауын, Манатов менэн АтнаF0Л0втыц фатирында булмауын, Дауыт Юлтый менэн аралашы-уын Юлтыйзыц коммунист булыуы артсаЬын-да», - тип ацлата. Муса Мортазиндыц фатирына 1935 йылFа тиклем барып йереYен интсар итмэй, театр техникумынан hуFыштсан есен тсыуылыуын да йэшермэй. Эммэ Y3ен Fэйепле тип танымай. Узен ятслап дэлилдэр килтерэ: «Мин 1919 йыл-да тсызылармеецтар есен театр тезенем, улар менэн башта Атск^бэгэ, азатс Бызаулытстса тиклем барзым, озатс йылдар Баштсорт театры менэн етэкселек иттем, хекумэттэ сэнFЭт бYлеген етэклэнем, театр техникумы астырзым», - тип hанап сыFа. Узенец ВКП(б) сафында тсалырFа лайытс икэнен иgбатларFа тырыша [4]. Ул-тырыш бер тауыштан уны партия сафына кандидатлытстан сыFара.
Иртэгэhенэ hэм ес кен рэттэн (2, 3, 4 сентябрь. - Г.С) театр коллективыныц дейем йыйы-лыштары Yтэ. Мортазинды Баштсорт дэYЛэт академия театрынан тсыуырFа, Баштсортостандыц халытс артисы исеменэн мэхрYм итергэ, республика прокуратураЬынан Мортазинды яуаптса тарттырыузарын hорарFа, тигэн тсарар сы^а-ралар [3].
Термэлэге икенсе допроста (14 ноябрь) Мор-тазин 1922 йылда утс Муса Мортазин, ШаЬиэхмэт Дауытов, Эхмэт Бейешев, Гэрэй Карамышевтар менэн бергэ контрреволюцион, милли-буржуаз ойошмала тороуын, уныц аFзалары менэн бергэ совет власына тсаршы эшмэкэрлек алып ба-рыуын «таный». Ул Fына ла тYгел, был ойошмала йылдан йыл аFзаларзыц арта барыуын да, 1930 йылда ойошмаFа НуриэFЗЭм ТаИиров, Булат ИшемFOл, Афзал Таhиров, СэFит СYнчэлэй, Ка-мал Айзаров, Сэлэх Ямалеев, Зиннэтулла Була-шев, Fимади ЯЬузин, Fебэй ДэYлэтшин, Fабдулла Амантайзарзыц килеп тсушылыуын да hанап сыFырFа мэжбYP була. Yрзэ hаналFан бетэ был кешелэр менэн Мортазин, элбиттэ, аралаштсан. Уларзыц кYбеhе менэн «Баштсортостанды ейрэ-неY йэмFиэте»ндэ бергэ эшлэй.
Эммэ 1920 йылдан алып зур вазифалар билэгэн Мортазин таFы ла бик кYп кешелэр менэн тыFыз аралаштсан булырFа тейеш, тип hанайзар НКВД хезмэткэрзэре, hэм исемлеккэ йэшэY hэм ижад дэYерендэ бигYк фекерзэш булмаFан кешелэр зэ инеп китэ: Мехэмэтша Бураетолов, Кэрим ИзелFужин, Исхатс Элмэшев, Харис ЙомаFOлов, СэFит СэFЭЗиевтар. Артабан 1930 hэм 1935 йылдарза МэскэYгэ Муса Мортазиндыц фатирына барып йереYен иденэ тешерэлэр. Эйе, улар, ысынлап та, 1930 йылда МэскэYЗЭ Yткэн СССР халытстарыныц CЭHFЭT олимпиадаЬында, 1935 йылда Баштсорт дэYлэт академия театрыныц МэскэY гастролдэре ватсытында осрашалар. Э 1933 йылда улар бфелэ осраша, Муса Мортазин МэскэYЗЭн Белоретка эше буйынса китеп барышлай бфегэ hуFыла [5].
Баштсорт сэхнэhендэ милли характерзаFы буржуаз эдэрзэр тсуйыуы, халытс дошмандары -Дауыт Юлтый, Афзал Таhировтарзыц эдэрзэре менэн театр сэхнэhен тултырыуы [6], Шэриф Манатовтыц Миэс тсалаЬына китеп барышлай 1935 йылда бфегэ тутсталыуы hэм Fэбделэхэт Вилдановтыц фатирында ДэYлэтшин, Юлтый, ИшемFOлов hэм Мортазиндыц эскелек ойоштороузары [7] - барыЛы ла Баштсортостан РеспубликаЬыныц ДэYлэт именлеге хезмэтенец архивында Мортазин эше буйынса туплаетан 151 биттэн торFан енэйэт эшендэ бар.
Yзбэк МортазинFа тэYге допросты 27 ноябрь Yткэрэлэр, эммэ ул 15 FинуарFа тиклем бер протоколFа ла тсул тсуймай. Yзен бетенлэй Fэйепле тип hанамай. Допростар ватсытында hэр ватсыт тик ике кешене генэ телгэ ала - ата^ш hэм Афзал Таhировты. «Афзал Таhиров менэн без куршелэр булдытс. Хезмэткэ китер алдынан мин хушлашырFа индем. hейлэшеY ватсытында hYЗ Совет Армияhы hэм батша армияhы тураhында барзы. Таhиров батша армияhында тэртип кYпкэ кеслерэк ине», тип эйтте. Мин ри-залаштым» [11].
Нерчинск тсалаhыныц НКВД хезмэткэрзэре допростарзы тсатыратс алып баралар, кYрэhец. 24 йэшлек Yзбэк Мортазиндыц FYмере термэлэ, судтса тиклем, 1938 йылдыц 5 июлендэ езелэ. Ата^1 биш кенгэ тсалып атыла.
Вэлиулла Мортазиндыц тсатыны Зэйнэб FY-меренец hуцFы йылдарында ес балаhы менэн
Казан тсалаЬында йэшэй, 1948 йылда вафат була. вс бала^1 тома hутсыр 80 йэшлек елэсэлэре тсарамаFында тсала. Ул балаларзыц язмышы -айырым тарих.
Вэлиулла Мортазин менэн бергэ 1938 йылдыц 10 июлендэ 44 кеше атыла. Улар араЬында Баштсорт дэYЛэт театрын YSтереYгэ кYп кес hалFан шэхестэр бар: Мэкэрим Мэhэзиев -актер, режиссер, театрзыц художество етэксеhе; Дауыт Юлтый - драматург, 1919 йылдан алып 1937 йылFа тиклем баштсорт театрында уныц 8 драма эдэре тсуйыла; Еэзиз Элмехэмэтов -Баштсортостандыц беренсе халытс йырсыhы, баштсорт музыкаль театрына нигез hалыусы; Габдулла Амантай - Fалим, шаFир, Милли мэзэниэт институты директоры, 1933 йылдан Главполитпросвет етэксеhе була, Баштсорт театрыныц репертуарынан алып унда эшлэгэн кадрзарзы туплауFа туранан-тура менэсэбэте булFан шэхес; Фэррэх Гайсин 1929 йылдан алып Баштсорт музыка-театр техникумы директоры бу-лып эшлэй, азатс, Яцауыл районына етэксе итеп ебэрелгэнгэ тиклем, Баштсорт дэYЛэт театры директоры вазифаЬын баштсара; Гаффан Нэзиров -БАССР Совнаркомыныц сэнFЭт эштэре буйынса идара етэксеhе.
Э?ЭБИЭТ
REFERENCES
FSB of Russia in the Republic of Bashkortostan. Fund 10. AUD-No. 3756. P. 72] (in Russ.).