Спросить
Войти
УкраТнський державний лкотехшчний унiверситет
УДК 3 71 Mgr Sylwia Gwardys-Szczgsna1
КРАСЗНАВЧЕ ЗАНЯТТЯ В КШАНСЬК1Й ПУЩ1
Описусться досвщ оргашзацп дидактичних занять в пущi Wkrzanskie.
Ключов1 слова: сосновий лю, дидактика, навколишне середовище, еколопчна наука.
Ecological education in Wkrzhan&ska Pushcha
The experience of ecological education in Wkrzhan&ska Pushcha has been described.
Lasy s^. najbardziej naturaln^ formaj przyrodnicz^. od wiekow nierozer-walnie zwi^zan^ z krajobrazem Polski, niezb^dnym czynnikiem rownowagi srodo-wiska przyrodniczego, warunkuj^cym rozwoj kraju. Lasy dzi^ki wniesionej pracy czlowieka wykorzystuj^cej naturalne sily przyrody dla potrzeb spoleczenstwa staly si^ nierozl^cznym elementem wspolczesnej i przyszlej cywilizacji (Polityka lesna panstwa 1997).
Lasy to miejsce odpoczynku, rekreacji a takze edukacji lesnej dzieci i mlodziezy szkolnej. To miejsce realizacji zaj^c terenowych. Walory przyrodnicze srodowiska lesnego stwarzaj^ okazje nie tylko do zach^ty wypoczynkowego przebywania w wysoko zorganizowanej przyrodzie jak^ jest ekosystem lesny, ale takze do mozliwosci poznawania jego elementow skladowych, poznawania pro-cesow jego funkcjonowania (narodziny, zycie i smierc), i w efekcie - doznawania podziwu nad mechanizmami trwania ekosystemu lesnego (Wazynski 1997).
W Szczecinie idealnym miejscem realizacji zaj^c terenowych jest Puszcza Wkrzanska. Odbywaj^ tam zaj^cia studenci oraz uczniowie szkol podstawowych, gimnazjanych i ponadgimnazjalnych.
Puszcza Wkrzanska obejmuje ogolem okolo 1550 km2, w tym 1000 km2 la-su, reszta to polany srodlesne, l^ki i nieuzytki. Wi^kszosc puszczy, bo az 75 % znajduje si<? na terenie Niemiec, reszta czyli 25 % lezy w granicach Polski. Puszcza rozci^ga si<? na lewym brzegu Odry, na polnoc od Szczecina po granic^ panstwow^ i Zalew Szczecinski. W puszczy przewazaj^ bory sosnowe, zwlaszcza w srodkowej i polnocnej cz^sci. Od strony poludniowej i zachodniej w cz^sci s^siaduj^cej ze Szczecinem, wyst^puj^ znaczne obszary mieszanych drzewostanow bukowo-sos-nowych, a w miejscach bogatych gleb nawet czyste buczyny. Na podmoklych torfach wyst^puj^ olszyny z domieszk^ brzozy. S^ tu tez torfowiska typu atlantycki-ego z brzozy omszon^. Lasy maj^. bogate podszycie i runo (Zariba 1986).
Na terenie puszczy znajduje si<? rezerwaty przyrody. Jednym z nich jest Je-zioro Swidwie (zwane takze Bolkowskim), ktore jest ostoj^ ptactwa wodnego i blotnego. Drugim bardzo ciekawym rezerwatem s^ Blota Kurowskie na Mi^dzyodrzu na wprost wsi Kurow; s^. tam gniazda kormoranow, siwych czapli i
HiivKOBiiii bíchhk, 2004, BHn. 14.8
innych licznych gatunków ptaków. Trzecim rezerwatem jest rezerwat torfowis-kowy w Slawoszewie, polozony przy drodze Tanowo-Dobieszczyn. W rezerwacie tym rosn^. takie rosliny jak: turzyca bagienna, turzyca dziobkowana, bobrek trójlistny, zurawina, welnianka, rosiczka i inne (Piskorski 1962).
Realizaj zaj^c terenowych ulatwiaj^ nauczycielom opracowane sciezki przyrodnicze, szlaki turystyczne, osrodki edukacji przyrodniczo -lesnej i punkty in-formacji przyrodniczo-lesnej.
Ostatnio duzym uznaniem ciesz^ si<? takze obiekty edukacyjne lesnych kompleksów promocyjnych.
Na terenie Puszczy Wkrzanskiej znajduj^. si<?:
• szlaki turystyczne,
• dydaktyczna sciezka przyrodnicza,
• sciezka zdrowia.
Dydaktyczna Sciezka Przyrodnicza zostala wytyczona oraz opracowana przez dr Ew^ Fleszar w Lesie Arkonskim w Puszczy Wkrzanskiej pt: "Dydaktyczna Sciezka Przyrodnicza w Lesie Arkonskim. Puszcza Wkrzanska". Trasa Dydaktycznej Sciezki Przyrodniczej przebiega przez interesuj^ce pod wzgl^dem przyrodniczym tereny lasu, liczy okolo 3 km. Na trasie znajduje si<? 5 przystanków (Fleszar 1997, Gwardys-Szcz^sna 2004). Nauczanie -uczenie si<? biologii i ochrony przyrody nie moze si^ odbywac bez zaj^c terenowych. Umi-ej^tnosci jakie uczen (uczestnik) nabywa s^. wynikiem wplywu zaj^c terenowych na recepj biologicznych tresci. Badania wykazaly, ze nauczanie-uczenie si<? biologii i ochrony srodowiska poprzez realizaj zaj^c terenowych ma wi^ksz^ war-tosc dydaktyczna niz nauczanie konwencjonalne (Fleszar 1998).
W terenie uczen wzbogaca zasób wiadomosci o srodowisku oraz zdolnosc pelnej odpowiedzialnosci za nie, gdyz b^d^c w terenie naocznie widzi skutki antro-popresji. Ma mozliwosc do logicznego myslenia powoduj^cego gwaranj bezpi-eczenstwa ekologicznego Fleszar (1995).
Celem zaj^c na dydaktycznej sciezce przyrodniczej jest wprowadzenie uc-zestników zaj^c w naturalne srodowisko roslin i zwierz^t. Zaj^cia te powinny spelniac róznorodne zadania:
• zapoznawac uczestników z obiektami przyrody (przystanki na trasie),
• zapoznawac z róznymi zjawiskami zachodz^cymi w przyrodzie,
• umozliwiac wykorzystanie srodowiska wedlug ustalonego planu (instrukcji),
• umozliwiac ksztaltowanie umiej^tnosci obserwacji terenowej rozumianej jako wzajemne na siebie wplywaj^cych zespolów roslin i zwierz^t i ich powi^zania ze srodowiskiem,
• umozliwiac opanowanie nawyków kultury obcowania z przyrody,
• umozliwiac opanowanie nawyków zachowania si? w srodowisku,
• zach?cac nauczycieli i uczniów, a przez nich spoleczenstwo, do korzystania z dóbr przyrody, propaguj^c jednoczesnie idee ochrony przyrody,
• umozliwiac obserwowanie wplywu antropopresji w ekosystemach,
• umozliwiac l^czenie w procesie edukacji informacji z róznych dziedzin nauki, takich jak: biologia, geografia, historia; jest to zwi^zane z interdyscyplinarnym na-uczaniem (uwzgl^dniaj^c korelacj? mi^dzyprzedmiotow^),
• umozliwiac rozwijanie umiej?tnosci obserwacji:
■ przeprowadzania obserwacji,
■ prowadzenia odpowiedniej dokumentacji,
Украшський державний лкотехшчний унiверситет
■ interpretacji wyników,
■ formulowania wniosków i ich wlasciwego zapisu,
■ poslugiwania siç sprzçtem laboratoryjnym i terenowym (siatki planktonowe, czerpaki, skrobaki, siatki na motyle, pulapki na owady oraz ssaki, pojemniczki do zbierania sciólki, lopatki, lupy, pçsety, pçdzle, cedzidla),
■ poslugiwania siç kluczem do oznaczania roslin i zwierz^t Fleszar (1997).
Zajçcia terenowe prowadzone w lesie umozliwiaj^. realizacjç szerokiej te-matyki z zakresu podstaw programowych szkoly podstawowej, gimnazjum i szkoly ponadgimnazjalnej.
Spelniaj^ one nastçpuj^ce funkcje:
• poznawcz^,
• wi^zania teorii z praktyk^,
• wychowawcz^,
• utrwalaj^c^,
• kontroln^ Cichy (1983).
Umozliwiaj^ obserwacjç zywych organizmów w ich naturalnym srodowisku. Pozwalaj^ na poznawanie warunków zycia i potrzeb organizmów, charak-terystycznych cech populacji róznych gatunków, typów i przykladów wspólza-leznosci miçdzy organizmami w naturalnych biocenozach i ekosystemach, zrozu-mienie istoty i znaczenia równowagi biocenotycznej oraz katastrofalnych skutków jej zaklócenia Stawinski (2000).
W czasie zajçc terenowych dzieci, mlodziez wyrabiaj^. emocjonalny stosu-nek do wlasnego regionu. Pozwalaj^ na poznanie szczególnie piçknych fragmentów ojczystego krajobrazu. Stwarzaj^. motywacje do odpowiedniego zachowania siç w srodowisku i co jest niezwykle wazne, uczniowie widz^ zaleznosci miçdzy postçpo-waniem czlowieka, koniecznosciami ekonomicznymi i mozliwosci^. innych dzialan w srodowisku Cichy (1983).
Uczniowie chçtniej uczestnicz^ w tych zajçciach, s^ bardziej kreatywni, poznaj^ swiat wszystkimi zmyslami.
Cel i charakterystyka badan
Celem badan bylo poznanie opinii studentów na temat realizacji zajçc terenowych w Puszczy Wkrzanskiej.
Badania przeprowadzono w 2004 roku wsród 49 studentów III roku biolo-gii Uniwersytetu Szczecinskiego - przyszlych nauczycieli biologii. Narzçdziem badan byla ankieta zawieraj^ca 14 pytan zamkniçtych.
Wyniki badan
Analiza odpowiedzi badanych (tabela 1) wykazala, ze 97,96 % badanych studentów III roku uczestniczylo w zajçciach terenowych w Puszczy Wkrzanskiej /pytanie 1/. Tyle samo badanych twierdzi, ze zajçcia terenowe ucz^ uczestników szacunku do przyrody /pytanie 2/. Wszyscy badani uwazaj^, iz zajçcia terenowe pozwalaj^ poznac bogactwo przyrody /pytanie 3/ oraz umozliwiaj^ nawi^zanie bezposredniego kontaktu z przyrody /pytanie 4/. 93,88 % respondentów wskazuje, ze zajçcia terenowe pozwalaj^. przyswojon^. wiedzç sprawdzic w praktycznym dzialaniu /pytanie 5/. Analiza odpowiedzi na pytanie 6 wskazuje, ze 100 % badanych uwaza, ze zajçcia terenowe umozliwiaj^ realizacjç tresci nauczania z bota-
niki /wykres 1/. 93,88 % badanych uwaza, iz zajçcia terenowe umozliwiaj^ realizacjç tresci z zoologii /pytanie 7/. Nieznacznie wiçcej badanych 95,92 % uwaza, ze zajçcia terenowe umozliwiaj^ realizacjç tresci z ekologii /pytanie 8/. Tresci nauc-zania z ochrony srodowiska mozna realizowac w terenie wedlug 93,88 % badanych /pytanie 9/. 77,55 % badanych twierdzi, ze w terenie mozna realizowac tresci z etologii /pytanie 1О/. Dla 83,67 % badanych zajçcia terenowe umozliwiaj^ realizacjç tresci z etologii /pytanie 11/. Tylko 42,86 % badanych zna rezerwaty przyrody w obrçbie Puszczy Wkrzañskiej /pytanie 12/. Badani uwazaj^ (87,76 %), ze realizacjç zajçc ulatwiaj^. wyznaczone szlaki turystyczne i punkty (przystanki) na Dydaktycznej Sciezce Przyrodniczej /pytanie 13/. 93,88 % badanych chçtnie uczestniczylo w zajçciach terenowych /pytanie 14/.
Tabela 1. Zajçcia terenowe w Puszczy Wkrzañskiej w opinii studentów III roku biologii _Uniwersytetu Szczeciñskiego_
Lp Pytanie T III rok
N Liczba odpowiedzi % odpowiedzi
N 1 2,О4
N 1 2,О4
N 3 6,12
N 3 6,12
N 2 4,О8
N 3 6,12
N 11 22,45
N 8 16,33
N 28 57,14
N 6 12,24
N 3 6,12
Razem 49 100
Legenda: T - tak, N - nie
yKpaÏHCbKHH .icp^aBUMÜ ^ÍCOTCXHÍHHHH yHÏBepcHTeT
Wykres 1. MoïUwoww realizacji zajuw terenowych z ryïnych dziedzin biologii wediug studentyw III roku Uniwersytetu Szczecicskiego
■a Çtf 80
□ botanika
□ zoología
□ ekologia
□ ochrona srodowiska
□ etologia
□ fenologia
Na podstawie przeprowadzonych badan i analizy wyników, mozna stwi-erdzic, iz zajçcia terenowe s^. niezbçdne do realizacji w procesie nauczania-uczenia siç przyrody, biologii i ochrony srodowiska. Puszcza Wkrzanska stwarza mozli-wosc realizacji zajçc w terenie, a wytyczona w niej Dydaktyczna Sciezka Przyrod-nicza znacznie ulatwia realizacjç tych zadan. Badani uwazaj^, iz zajçcia terenowe w Puszczy Wkrzanskiej umozliwiaj^ realizacjç tresci nauczania biologii z zakresu botaniki, zoologii, ekologii, ochrony srodowiska, etologii i fenologii. Jednak naj-wiçcej trudnosci sprawia im realizacja tresci z etologii. Niezmiernie maly procent badanych zna rezerwaty przyrody w obrçbie Puszczy Wkrzanskiej. Studenci Uniwersytetu Szczecinskiego chçtnie uczestnicz^ w zajçciach terenowych.
Reasumuj^c
etologii i ochrony srodowiska w terenie w bezposrednim kontakcie z przyrody.
otoczenia,
Literatura
УДК 551.482 Проф. Януш Тудовсм, д-р. габ. - Варшавський ушверситет;
мол. наук. ствроб. Ю. Нестерук - 1н-т екологи Карпат НАН Украши
ФЕНОМЕН ВИТОК1В ДН1СТРА (ДЕЯК1 ДОПОВНЕННЯ ДО 1СТОРН ДОСЛ1ДЖЕННЯ ДН1СТРА)
Подаеться короткий нарис юторп дослiджень витокiв Дшстра. Викладена юто-рiя дискусп про основне джерело ще& рiки.
Ключов1 слова: витоки Днicтра, потiк, притока.
Prof. Janusz Gudowski - University of Warsaw; Yuri Nesteruk -Institute of Ecology of the Carpathians, NASU
Phenomen of the Dnister head streams (Some remarks to researches history of Dnister river)
The paper gives a short description of the head stream of the Dnister river. History of the discussion about the main source of the river is presented.
Визначення географ1чного розташування витоюв Дшстра е своерщ-ним феноменом. Джерела ржи знаходяться при головному европейському во-додш, поблизу верх1в&&в ще двох шших великих рш - Вюли i Дунаю. Витоки Дшстра й витоки Сяну, басейн якого належить до Балтшського моря, знаходяться на вщсташ близько 20 км. Окр1м цього, за 6 км вщ джерел Сяну, на швденних схилах Ужоцького перевалу бере початок Уж, який вщноситься до басейну Дунаю. На вщдал1 6 км вщ джерел Дшстра пропливае Стрий -найбшьша права притока Дшстра.
Довгий час серед географ1в не було одностайност стосовно витоюв Дшстра. Найперше про це зазначив Геродот, який у четвертш книз1 свое&& "1с-торп" зазначив, що Т1рас (Дшстер) "пливе з швноч1 й бере початок з великого озера, що знаходиться на меж1 земель сюф1в i невр1в" [1]. У примаках редактором зазначено, що Геродот був переконаним у тому, що вс найбiльшi ржи Сюфи брали початок з великих озер. На наше глибоке переконання, до Геродота у цей час потрапила шформащя про озеро у верхнш течи долини Дшстра, у мющ впадшня р. Верещищ. Велик cамбiрcькi болота у розширенш дь лянцi долини Дшстра е шчим iншим, як евтрофшованим озером. Як вiдомо з палеогеографiчних доcлiджень, у середньому голоцеш (атлантична епоха за схемою Блггта-Сернандера, прибл. 5,5 тис. р. тому) кшмат Свропи вщзначав-ся вищими температурним режимом й вологicтю (цей перюд iнодi називають клiматичним оптимумом). Шзшше, iз глобальним похолоданням, сповшьни-лося живлення озера й воно поступово перетворилося на велике болото iз по-тужним торфовим покладом.
